“Trẻ trông cha, già cậy con” là quan niệm đã hằn sâu trong tiềm thức mỗi người Việt chúng ta từ bao đời nay. Tuy nhiên, sống trong xã hội hiện đại, quan niệm đó ít nhiều đã dần phai mờ và không còn phù hợp với một số vùng miền, lứa tuổi.

Theo số liệu thống kê, tính đến cuối năm 2020 tỉnh Phú Yên có hơn 101.000 người cao tuổi. Trong số đó, có gần 20% số người từ 60 tuổi trở lên hiện đang hưởng các loại trợ cấp như: Lương hưu, chính sách ưu đãi người có công hay chỉ vỏn vẹn trợ cấp xã hội hàng tháng. Số còn lại phải tự lao động để kiếm sống hoặc phụ thuộc vào gia đình, con cái.

Vấn đề đặt ra là làm sao để người dân khi hết tuổi lao động có nguồn thu nhập ổn định, đủ khả năng chăm lo các nhu cầu cơ bản của bản thân và sống cuộc sống an nhàn mà không phải phụ thuộc vào gia đình, con cái hay trở thành gánh nặng cho xã hội? Đây là một thách thức lớn, là việc làm cấp thiết đã và đang đặt ra cho các cấp, các ngành, chính quyền địa phương và nhân dân để chăm lo tốt đời sống, sức khỏe của người dân, đặc biệt là người cao tuổi, góp phần đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn.

Chính sách ưu việt

Chính sách BHXH tự nguyện được triển khai tại Phú Yên từ năm 2008. Ban đầu, chính sách mở ra chủ yếu đáp ứng nhu cầu của nhóm đối tượng đã có thời gian tham gia BHXH bắt buộc khi hết tuổi lao động nhưng chưa đủ điều kiện về số năm đóng thì tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu. Theo thời gian, qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện, hiện nay tất cả mọi người là công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên (không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc) đều có quyền tham gia BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu khi hết tuổi lao động.

Bưu điện tỉnh chi trả lương hưu cho người dân trong thời điểm dịch Covid-19 bùng phát

Có thể nhận thấy, chính sách BHXH tự nguyện được thiết kế nhằm vào nhóm người có công việc bấp bênh, thu nhập không ổn định như: Nông dân, thợ thủ công, người buôn bán nhỏ lẻ,… nên mức đóng BHXH tự nguyện vô cùng linh hoạt với mức thấp nhất bằng 22% mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn (hiện nay là 154.000 đồng), sau đó tăng dần tùy vào mức thu nhập của từng người dân. Từ ngày 01/01/2018, Nhà nước có chính sách hỗ trợ mức đóng cho người tham gia trên cơ sở mức đóng thấp nhất theo tỷ lệ 30%, 25%, 10% tương ứng với các nhóm đối tượng hộ nghèo, cận nghèo và đối tượng khác nhằm khuyến khích, động viên người dân tham gia BHXH tự nguyện để thụ hưởng chính sách an sinh lâu dài.

Phú Yên là tỉnh duyên hải Nam Trung bộ, đời sống của người dân nhìn chung còn khó khăn nên với mức đóng BHXH tự nguyện thiết kế như trên là điều kiện lý tưởng để mọi người có cơ hội đăng ký tham gia. Mặt khác, phương thức đóng BHXH tự nguyện hiện tại cực kỳ linh hoạt theo định kỳ đóng hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng hoặc đóng một lần cho nhiều năm về sau (tối đa không quá 5 năm). Nhờ đó, đã mở ra cơ hội để những người có thu nhập thấp, bấp bênh được gia nhập vào “lưới an sinh” và thụ hưởng các chế độ, chính sách khi không may gặp rủi ro hoặc không còn khả năng lao động.

Ngoài ra, người tham gia BHXH tự nguyện khi đã đủ điều kiện hưởng lương hưu được cấp miễn phí thẻ bảo hiểm y tế với mức hưởng 95% để đi khám chữa bệnh cho đến trọn đời. Bên cạnh đó, người tham gia BHXH tự nguyện khi gặp rủi ro mất đi thì thân nhân được nhận tiền trợ cấp mai táng phí cùng chế độ tử tuất.

Tháo gỡ khó khăn, vướng mắc

Mặc dù chính sách BHXH tự nguyện mang đầy tính ưu việt nhưng hiện tại sau gần 13 năm triển khai thực hiện, cả nước nói chung và tại tỉnh Phú Yên nói riêng, tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện còn đạt thấp. Tính đến 31/5/2021, toàn tỉnh Phú Yên hiện có 14.835 người tham gia BHXH tự nguyện.

Nguyên nhân người dân chưa thực sự “mặn mà” với việc tham gia BHXH tự nguyện hiện nay phần nhiều do hệ thống chính sách, pháp luật về BHXH trong quá trình tổ chức thực hiện đã bộc lộ một số bất cập, vướng mắc như: Việc quy định thời gian đóng để hưởng lương hưu còn quá dài so với đối tượng nông dân, lao động tự do với thu nhập bấp bênh (20 năm) dễ khiến người dân cảm thấy bất an. Măc dù có quy định đối với nhóm người đã đủ tuổi nghỉ hưu nhưng còn thiếu thời gian tham gia BHXH không quá 10 năm thì được đóng 1 lần để hưởng lương hưu, tuy nhiên, việc đóng 1 lần cho nhiều năm với số tiền tương đối lớn với những người lớn tuổi, nhất là những người đang không còn khả năng lao động cũng là một vấn đề hết sức trở ngại. Bên cạnh đó, khi tham gia BHXH tự nguyện, người dân chỉ thụ hưởng 2 chế độ là hưu trí và tử tuất. Trong khi hiện tại, lực lượng lao động đang làm việc trong khu vực phi chính thức ở tỉnh rất lớn, tuổi đời còn rất trẻ nên họ có nhu cầu tham gia để thụ hưởng các chế độ như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp thì chính sách BHXH tự nguyện chưa đáp ứng được. Từ năm 2018, Nhà nước có chính sách hỗ trợ người tham gia BHXH tự nguyện tuy nhiên mức hỗ trợ còn thấp nên chưa tạo được sự bức phá cũng như chưa thu hút được đối tượng tham gia.

Ngày 23/5/2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH, trong đó, tiếp tục khẳng định quan điểm: “BHXH là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần quan trọng thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất nước”. Nghị quyết số 28-NQ/TW ra đời đã từng bước tháo gỡ những bất cập, tồn tại của hệ thống chính sách, pháp luật về BHXH hiện nay. Sau gần 3 năm triển khai thực hiện, Nghị quyết 28-NQ/TW đã tạo bước đột phá mạnh mẽ, giúp chính sách lan tỏa và từng bước đi vào cuộc sống. Đặc biệt, Nghị quyết 28-NQ/TW đã hoạch định một cách căn cơ mục tiêu phát triển hệ thống BHXH linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại, hội nhập quốc tế đến năm 2030, về dài hạn hướng đến bao phủ BHXH toàn dân; đồng thời xác định rõ những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể, trong đó có nhiều nội dung cải cách cần được khẩn trương thể chế hóa và tổ chức triển khai sớm.

Vừa qua, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đã có tờ trình gửi Chính phủ về đề nghị xây dựng Luật BHXH (sửa đổi), trong đó đề nghị sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm; đồng thời, đề nghị bổ sung chế độ thai sản, tăng mức hỗ trợ đối với người tham gia. Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam cũng đã có văn bản gửi các Bộ, ngành đề xuất tăng mức hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện và BHYT cho người tham gia.

Thăm hộ gia đình là giải pháp tuyên truyền hữu hiệu và ưu tiên hàng đầu trong giai đoạn hiện nay để vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện, BHYT - Ảnh minh họa

Ông Phan Ngọc Luận, Phó Giám đốc BHXH tỉnh cho biết: Là cơ quan được giao chức năng triển khai thực hiện chính sách, pháp luật BHXH, BHYT tại địa phương, thời gian qua, để đưa chính sách BHXH, nhất là BHXH tự nguyện vào cuộc sống, BHXH tỉnh thường xuyên tăng cường công tác truyền thông về những nội dung cơ bản của Nghị quyết số 28-NQ/TW. BHXH tỉnh tập trung nghiên cứu, đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp tuyên truyền phù hợp với đặc điểm, tính chất đặc thù của từng nhóm đối tượng, từng địa phương, nhất là nhóm đối tượng là nông dân, lao động khu vực phi chính thức; tuyên truyền, phổ biến thường xuyên, liên tục các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về BHXH, BHYT, những quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp thực hiện thắng lợi Nghị quyết; tăng cường tin, bài, định hướng dư luận, tạo thuận lợi cho việc tổ chức thực hiện đươc hiệu quả, nhanh chóng đưa Nghị quyết mới của Đảng đi vào đời sống xã hội. Đồng thời, tranh thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc lãnh đạo chỉ đạo thực hiện và đề ra các mục tiêu thực hiện để đạt mục tiêu của Nghị quyết 28-NQ/TW theo thời gian và lộ trình.

Trong tình hình dịch bệnh Covid-19 hiện nay, toàn ngành BHXH tỉnh đang tăng cường phối hợp với hệ thống Đại lý thu, nhân viên đại lý xây dựng kế hoạch tuyên truyền, vận động trực tiếp đến từng hộ gia đình; đồng thời chủ động, sáng tạo thực hiện các hình thức tuyên truyền gián tiếp thông qua mạng xã hội, video clip, hình ảnh trực quan… để tạo hiệu ứng truyền thông, thu hút người tham gia BHXH tự nguyện.