Vừa qua, cơ quan BHXH nhiều tỉnh, thành phố đã rà soát, kiểm tra và phát hiện không ít trường hợp mua bán, cầm cố, thế chấp sổ BHXH, ủy quyền nhận BHXH một lần... Câu chuyện này cho thấy vấn nạn gian dối mua bán, cầm cố sổ BHXH núp bóng ủy quyền nhận chế độ vẫn chưa có “thuốc đặc trị”.

Bát nháo “ủy quyền”

Chỉ sau một thời gian ngắn được yêu cầu rà soát kỹ lưỡng, hàng chục tỉnh, thành đã phát hiện nhiều trường hợp ủy quyền nhận BHXH một lần, đa phần đều “có những nghi vấn”.

Đối tượng mua bán sổ BHXH ở Bình Dương bị xử lý vi phạm hành chính

Tại tỉnh Bình Dương, chỉ trong thời gian ngắn từ tháng 1 đến tháng 3/2020, BHXH tỉnh này đã rà soát phát hiện có 23 người được ủy quyền nhận BHXH một lần cho từ 2 người trở lên. Đáng nói, có trường hợp một người nhận ủy quyền cho... 250 NLĐ.

“Bất đắc dĩ lắm NLĐ mới phải ủy quyền đi làm thủ tục nhận chế độ BHXH thay, và đó thường là các trường hợp rất đặc biệt, như: Ốm đau, bệnh tật nặng, đường sá xa xôi, cách trở. Còn một người mà chỉ trong thời gian ngắn đi làm “giúp” cho tới mấy trăm người như vậy thì rất có vấn đề. Cần phải xem xét, điều tra lại cả người ủy quyền, nhận ủy quyền và công tác kiểm soát để bịt lỗ hổng”- LS. Nguyễn Giang Nam (Đoàn Luật sư TP.HCM) nêu ý kiến.

Được biết, liên quan đến trường hợp nhận ủy quyền của 250 NLĐ này, BHXH tỉnh Bình Dương đã chuyển hồ sơ đề nghị cơ quan Công an xác minh, điều tra cùng với một trường hợp khác nhận ủy quyền của 49 NLĐ.

Tại huyện Củ Chi (TP.HCM) như Báo BHXH đã từng phản ánh, Công an huyện cũng vừa xử phạt vi phạm hành chính đối với ông NHĐ. (40 tuổi, ngụ tại xã Trung An, huyện Củ Chi) đã nhận ủy quyền của 49 công nhân, rồi mang sổ BHXH đi nhận chế độ.

Còn theo BHXH TP.HCM, tính đến ngày 29/4, toàn Thành phố đã phát hiện tới 438 trường hợp nhận ủy quyền thay cho từ 2 người trở lên, nhiều trường hợp nhận ủy quyền trên 10 người để lĩnh chế độ BHXH một lần. Cá biệt, tại huyện Củ Chi có tới 239 hồ sơ nhận ủy quyền thay và toàn bộ hồ sơ này đều được cơ quan BHXH chuyển Công an xử lý.

Tại tỉnh Tây Ninh, theo ông Lê Tiến Lợi- Phó giám đốc BHXH tỉnh, qua rà soát BHXH tỉnh đã phát hiện 2 trường hợp có dấu hiệu mua bán sổ BHXH của NLĐ, rồi làm ủy quyền đi nhận hàng trăm triệu đồng chế độ BHXH. Cụ thể: Ông NTT., sinh năm 1982, cư trú tại phường An Tịnh, TX.Trảng Bàng đã nhận thay chế độ BHXH một lần cho 25 trường hợp với trên 604 triệu đồng; Bà Huỳnh Thu T., sinh năm 1977, trú tại xã Long Khánh, huyện Bến Cầu đã nhận thay chế độ BHXH một lần cho 8 trường hợp NLĐ khác, số tiền đã nhận hơn 352 triệu đồng.

Qua rà soát tại tỉnh Sóc Trăng, năm 2019 cũng đã có tới 80 NLĐ ủy quyền cho 19 đối tượng đến cơ quan BHXH nhận BHXH một lần. Trong đó, có những trường hợp 1 người nhận “giúp” đến cả 18 người… Hiện các vụ việc này đều đã được thông báo với cơ quan Công an.

Vẫn đang xử lý phần... “ngọn”

Trao đổi với phóng viên Báo BHXH, ông Trần Dũng Hà- Phó Giám đốc BHXH TP.HCM cho biết, ngay sau khi phát hiện các sự việc nổi cộm này, BHXH Thành phố đã chỉ đạo các BHXH quận, huyện phối hợp với Công an các địa phương kiểm tra, xác minh và một số trường hợp đã bị xử phạt hành chính. Ông Trần Dũng Hà khuyến cáo, NLĐ cần thực hiện chế độ BHXH gì thì nên đến trực tiếp cơ quan BHXH để làm thủ tục, nhận tiền trực tiếp, không nên “bán lúa non” sổ BHXH, rất thiệt thòi.

Tuy nhiên, cũng theo ông Hà, hiện việc ủy quyền nhận chế độ BHXH một lần vẫn đang được pháp luật cho phép. Vì vậy, nếu người nhận ủy quyền có đầy đủ hồ sơ, giấy ủy quyền hợp lệ thì cơ quan BHXH buộc phải giải quyết cho họ. Nếu nghi ngờ có dấu hiệu mua bán sổ BHXH thì cơ quan BHXH phải chứng minh. Nhưng việc thu thập bằng chứng khó có kết quả, vì NLĐ không bao giờ thừa nhận mình bán sổ mà chỉ khai nhờ nhận giúp. Đơn cử, các vụ việc xảy ra ở Củ Chi vừa qua, Công an huyện cũng chỉ xử phạt được các đối tượng về hành vi liên quan đến hoạt động cầm đồ, còn hành vi nhận ủy quyền làm thủ tục BHXH một lần thì không thể xử lý.

Trong khi đó, hàng loạt vụ việc có dấu hiệu mua bán, ủy quyền nhận BHXH một lần được phát hiện ở Bình Dương, Sóc Trăng, Tây Ninh, An Giang... đều đã chuyển hồ sơ qua cơ quan Công an nhưng đến nay vẫn “giậm chân tại chỗ”.

Về câu chuyện này, ông Nguyễn Trọng Nam- Trưởng phòng Thanh tra- Kiểm tra, BHXH TP.HCM vẫn bảo lưu quan điểm, cần xem xét lại vấn đề ủy quyền. Quan điểm này tương đồng với một số luật sư, bởi đó mới là cái “gốc” của vấn đề. Giải quyết được câu chuyện này thì dẹp luôn được việc mua bán, thế chấp, cầm cố sổ BHXH, vì không được ủy quyền đi nhận chế độ thì ai đi mua bán, cầm cố làm gì.

Ông Nam phân tích: “Luật BHXH hiện không có quy định nào cho phép ủy quyền khi làm hồ sơ nhận BHXH 1 lần. Cụ thể, tại Điều 109 quy định về hồ sơ hưởng BHXH 1 lần không đề cập đến việc ủy quyền”.

Trong khi, với những trường hợp được phép ủy quyền Luật BHXH đã quy định khá cụ thể, bằng các điều khoản. Ví dụ, tại điểm c khoản 2 Điều 108 quy định rất rõ trường hợp phải có “giấy ủy quyền làm thủ tục giải quyết chế độ hưu trí và nhận lương hưu đối với người đang chấp hành hình phạt tù”.

Cũng theo ông Nam, việc ủy quyền không phải là quyền đương nhiên của các chủ thể theo Bộ luật Dân sự. Trong nhiều trường hợp pháp luật vẫn cấm không cho phép ủy quyền. Tùy từng lĩnh vực, ngành nghề và từng chủ thể mà pháp luật quy định cho phép ủy quyền hay không. Ví dụ, khi đăng ký kết hôn, 2 bên nam và nữ bắt buộc phải có mặt mà không được ủy quyền; việc ủy quyền cho người khác nhận tội thay mình trong pháp luật hình sự cũng bị cấm; Chủ tịch và thành viên HĐQT tổ chức tín dụng là HTX không được ủy quyền cho những người không phải là thành viên HĐQT thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình; cá nhân không được ủy quyền quyết toán thuế TNCN cho tổ chức trả thu nhập trong trường hợp có thu nhập từ tiền lương, tiền công ký HĐLĐ từ 3 tháng trở lên tại nhiều nơi. Hoặc người gửi tiền tiết kiệm tại các tổ chức tín dụng phải trực tiếp thực hiện giao dịch gửi tiền và xuất trình các giấy tờ theo quy định mà không được ủy quyền làm thay...

Rõ ràng, không thể có chuyện ai cũng được ủy quyền, ai cũng có thể nhận ủy quyền mà phải phụ thuộc từng lĩnh vực, theo quy định pháp luật liên quan.

Như vậy, việc chấm dứt tình trạng tình trạng mua bán, cầm cố, thế chấp sổ BHXH là hoàn toàn có thể. Những trường hợp ốm đau, bệnh nặng, định cư nước ngoài… vẫn có thể được phép cho ủy quyền nhưng phải có giấy tờ chứng minh. Còn như hiện nay, đi rà soát, đối chiếu, theo dõi từng trường hợp xem người làm thủ tục có biểu hiện gian dối trong ủy quyền nhận BHXH một lần hay không vẫn chỉ là câu chuyện xử lý “phần ngọn”, không chấm dứt được.