Luật Bảo hiểm xã hội 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7) đã mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, trong đó có nhóm chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh.

Việc đưa nhóm chủ hộ kinh doanh vào diện đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc trong Luật Bảo hiểm xã hội 2024 nhằm thể chế hóa quan điểm, định hướng cải cách chính sách bảo hiểm xã hội tại Nghị quyết số 28-NQ/TW về mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Việc quản lý số lượng lớn chủ hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội là một bài toán phức tạp (Ảnh minh họa: Sơn Nguyễn).

Để giải quyết khó khăn trong việc triển khai, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã đề xuất lộ trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh, từ nay đến năm 2029.

Cụ thể, chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai (khai và nộp thuế theo doanh thu thực tế hàng tháng hoặc hàng quý) sẽ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2025.

Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh, nộp thuế theo phương pháp khoán (khai và nộp thuế theo định mức doanh thu một năm), thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2027.

Chủ hộ kinh doanh của hộ có đăng ký kinh doanh không thuộc 2 nhóm trên, sẽ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2029.

Hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai là những hộ có quy mô lớn, đáp ứng điều kiện nhất định về doanh thu, lao động và chủ động kê khai doanh thu, chi phí để tính thuế phải nộp hàng kỳ.

Hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán là những hộ có quy mô nhỏ hoặc vừa, không cần lập sổ sách kế toán mà chỉ nộp thuế theo mức cố định do cơ quan thuế ấn định hàng năm.

Theo thông tin cơ quan Thuế cung cấp, năm 2024 có khoảng 80.000 hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai; có khoảng 2,02 triệu hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán.

Khối lượng công việc khi tổ chức thu bảo hiểm xã hội với nhóm chủ hộ kinh doanh là rất lớn (Ảnh minh họa: BHXH TPHCM).

Báo cáo đánh giá tác động chính sách của Bộ Nội vụ nêu thực tiễn, sở dĩ quy định chủ hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo lộ trình là do có nhiều trường hợp chủ hộ kinh doanh hết tuổi lao động, đang hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp hằng tháng khác hoặc đang tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo nhóm đối tượng khác.

Việc tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc có thể là một gánh nặng tài chính với các hộ kinh doanh nhỏ bởi mức thu nhập của họ không ổn định. Điều này có thể khiến họ không muốn tham gia bảo hiểm hoặc có thể tìm cách né tránh việc đóng bảo hiểm.

Những hộ kinh doanh có thể không có bộ phận kế toán chuyên nghiệp để thực hiện việc báo cáo thu nhập và đóng bảo hiểm xã hội. Điều này có thể dẫn đến việc gian lận hoặc trốn đóng bảo hiểm xã hội.

Quy định đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc theo lộ trình sẽ giúp giảm áp lực phải tham gia ngay đối với nhóm chủ hộ của hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Đồng thời, cơ quan bảo hiểm xã hội sẽ có thời gian để chuẩn bị thực hiện các công tác quản lý đối tượng tham gia.