BHXH, BHYT là chính sách trụ cột ASXH

 Theo ĐB Nguyễn Ngọc Sơn, BHXH, BHYT có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là trụ cột an sinh xã hội của nước ta, là lưới an sinh cơ bản trong đảm bảo quyền công dân, đặc biệt trong đại dịch Covid-19 xảy ra càng thấy rõ vai trò giảm thiểu rủi ro thông qua BHXH, BHYT, BH thất nghiệp. 

Qua Báo cáo cho thấy, số người tham gia BHXH là 16,176 triệu người, chiếm khoảng 33,5% so với lực lượng lao động trong độ tuổi, hoàn thành chỉ tiêu được Chính phủ giao năm 2020 (tăng gần 400.000 người so với năm 2019). Đặc biệt là số người tham gia BHXH tự nguyện có sự tăng trưởng vượt bậc đạt 1,128 triệu người, tăng gấp hơn 2 lần so với năm 2019, (vượt 1,31% so với chỉ tiêu 1% được giao tại Nghị quyết 28-NQ/TW).

Như vậy, kết quả này thể hiện sự nỗ lực, cố gắng rất lớn của ngành BHXH Việt Nam trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 tác động tiêu cực đến tình hình kinh tế xã hội năm 2020 và ảnh hưởng đến công tác phát triển người tham gia BHXH. Qua theo dõi, tôi nhận thấy, BHXH Việt Nam đã có nhiều giải pháp thích ứng linh hoạt, đổi mới hình thức tuyên truyền, rà soát dữ liệu từ cơ quan thuế, đẩy mạnh ứng dụng CNTT, cắt giảm thủ tục hành chính, tạo thuận lợi tối đa cho người dân và doanh nghiệp làm thủ tục đóng BHXH. Đồng thời, ngành BHXH Việt Nam đã tổ chức nhiều chương trình vận động, quyên góp hỗ trợ kinh phí để tặng sổ BHXH tự nguyện cho người dân khó khăn, như trao 600 sổ BHXH tự nguyện cho đồng bào dân tộc khó khăn tại huyện Mường Lát (Thanh Hóa), trao tặng 500 sổ BHXH cho lao động khó khăn tại các nghiệp đoàn tại TP.HCM; 150 sổ BHXH tự nguyện cho người dân khó khăn tại huyện Ba Vì…

Như tại tỉnh Hải Dương, mặc dù tác động bởi dịch Covid-19 nhưng số người tham gia BHXH, BHYT vẫn tăng cao. Tính đến ngày 31/8/2021, toàn tỉnh Hải Dương có hơn 400.000 người tham gia BHXH, đạt 96,45% kế hoạch được giao. Qua nắm bắt tình hình, tôi được biết BHXH tỉnh đã giao chỉ tiêu cụ thể hằng tháng, hằng quý tới từng cán bộ làm công tác quản lý thu của đơn vị; chủ động tham mưu văn bản báo cáo UBND tỉnh, UBND huyện tình hình biến động của các doanh nghiệp để có chỉ đạo kịp thời. Định kỳ hằng tháng, cơ quan BHXH gửi danh sách người tiềm năng chưa tham gia, người đang đến hạn đóng bằng hình thức trực tuyến qua mail, zalo, Facbook… hoặc qua dịch vụ công ích đến từng đại lý thu; tổ chức tuyên truyền, vận động để duy trì và phát triển mới người tham gia BHXH tự nguyện, BHYT hộ gia đình theo hình thức trực tuyến và trực tiếp…

Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhìn nhận còn những vấn đề cần quan tâm để phát triển BHXH, BH thất nghiệp một cách bền vững.

Thứ nhất, về phát triển BHXH, mặc dù số người tham gia BHXH tăng nhưng số người tham gia BHXH bắt buộc giảm, năm 2020 chỉ đạt 93,8% chỉ tiêu kế hoạch đề ra, chiếm tỷ lệ khoảng hơn 31% lực lượng lao động trong độ tuổi. Điều này cho thấy sẽ có nhiều khó khăn trong thực hiện chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc năm 2021 mà Nghị quyết số 28 đã đề ra, nhất là ảnh hưởng bởi sự tác động của dịch bệnh Covid-19.

Thứ hai, một vấn đề đáng quan tâm, đó là số người hưởng BHXH một lần tăng cao, ảnh hưởng rất lớn đến tính bền vững, phát triển BHXH. Qua nghiên cứu báo cáo, tôi thấy năm 2020 có 860.741 người hưởng BHXH một lần, tăng 53.652 người so với năm 2019, trong đó số tham gia BHXH tự nguyện hưởng BHXH một lần là 11.868 người, tăng 51,55% so với năm 2019 và bằng 2,09% so với người tham gia BHXH tự nguyện tăng thêm của năm 2020. Số liệu thống kê cho thấy những người hưởng chế độ BHXH một lần tập trung ở độ tuổi từ 20 tuổi đến đủ 40 tuổi, chiếm 80,9% tổng số người hưởng BHXH một lần giai đoạn 2016-2020, trong đó tập trung đông nhất ở nhóm tuổi từ trên 20 đến đủ 30 tuổi; nhóm tuổi từ trên 30 đến đủ 40 tuổi, chiếm 38,2%; thấp nhất là nhóm từ đủ 20 tuổi trở xuống. Qua phân tích, số người hưởng BHXH một lần nêu trên đa số là NLĐ trẻ, nhu cầu về chi tiêu tài chính lớn mà không tính đến việc cần tích lũy thời gian đóng BHXH để đủ 20 năm và đủ tuổi nghỉ hưu.

Nhận BHXH một lần là “lợi trước mắt, hại lâu dài”

Cũng theo ĐB Nguyễn Ngọc Sơn, việc hưởng BHXH một lần là nhu cầu thực tế của NLĐ, đời sống thu nhập khó khăn. Như hiện nay, dự báo có thể số người hưởng chế độ BHXH một lần sẽ tăng cao vào các năm tiếp theo. Trước vấn đề này, tôi chia sẻ và đồng cảm với NLĐ trong điều kiện cuộc sống hiện nay. Tuy nhiên, BHXH là chính sách trụ cột của hệ thống an sinh xã hội, BHXH như là một của để dành được Nhà nước bảo hộ, nhằm bảo đảm quyền lợi tốt nhất cho họ khi hết tuổi lao động. Việc nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc NLĐ sẽ rời khỏi hệ thống an sinh xã hội. Hầu hết những trường hợp không tích lũy đủ thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu hoặc nếu đủ mức lương hưu cũng rất thấp, khi về già sẽ gặp rất nhiều khó khăn, tạo áp lực lên xã hội và gia đình. NLĐ lựa chọn hưởng chế độ BHXH một lần không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của mình mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu, nỗ lực và quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước nhằm thực hiện quyền đảm bảo an sinh xã hội của người dân như Hiến pháp đã quy định. Bên cạnh đó, việc nhận BHXH một lần được coi là lợi trước mắt, hại lâu dài. Bởi khi lựa chọn hưởng BHXH một lần, các quyền lợi của NLĐ sẽ bị hạn chế hơn rất nhiều so với hưởng lương hưu. Một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá xã hội đó văn minh hay không chính là phạm vi bao phủ an sinh xã hội, mà việc giải quyết hưởng chế độ BHXH một lần làm giảm diện bao phủ an sinh xã hội, đang đi ngược với xu hướng này.

Để phát triển BHXH một cách bền vững nhằm đảm bảo an sinh xã hội lâu dài cho NLĐ, ĐB Nguyễn Ngọc Sơn khẳng định, khi chưa sửa Luật BHXH, cần tiếp tục tuyên truyền, vận động để người dân hiểu về lợi ích thiết thực của BHXH và có ý thức chuẩn bị cho tuổi già một cách chủ động, từ khi còn trẻ bằng việc là tham gia BHXH. Đồng thời, giao chỉ tiêu cho địa phương tăng cường công tác chỉ đạo, lãnh đạo BHXH, BHYT. Từ thực trạng nêu trên, tôi đề xuất sớm nghiên cứu sửa đổi quy định về hưởng BHXH một lần theo tinh thần của Nghị quyết 28 đã đề ra. Đồng thời, sớm sửa Luật BHXH, thực hiện các giải pháp đã được nêu tại Nghị quyết số 28, thực hiện các nội dung cải cách về xây dựng hệ thống BHXH đa tầng, hướng đến bao phủ toàn dân; sửa đổi điều kiện về thời gian tham gia BHXH tối thiểu để hưởng chế độ hưu trí theo hướng linh hoạt nhằm giảm số lượng người hưởng BHXH một lần; điều chỉnh cách tính lương hưu, bảo đảm kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng, hưởng công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững; tăng sức hấp dẫn và tính liên kết giữa các chế độ BHXH.

Bên cạnh việc sửa Luật BHXH, sửa đổi Luật Việc làm theo hướng mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, bao gồm lao động việc làm theo HĐLĐ từ 1 tháng trở lên, hỗ trợ doanh nghiệp và NLĐ duy trì việc làm.